«گودرز» در روایت‌های عامیانه شاهنامه و طومارهای نقالی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه زبان و ادبیات فارسی ؛ دانشکده علوم انسانی ؛ دانشگاه آیت الله ا بروجردی ؛ بروجرد

10.29252/kavosh.2023.20051.3415

چکیده

در شاهنامه فردوسی، گودرز پسرِ کشواد، یکی از پهلوانان نامداری است که برای نخستین بار در داستان جنگ مازندران ظاهر می‌شود و پس از همراهی با پهلوانان ایرانی در نبرد با تورانیان و اَنیرانیان و حتی کشته‌شدنِ بسیاری از فرزندان و نبیرگانش در این راه، در ابتدای پادشاهی لهراسب، از صحنه داستان کنار می‌رود. گودرز که در شاهنامه نزدیک به هفتاد نقش را ایفا می‌کند، سرداری است توانا، عاقبت‌اندیش، خردمند و انتقامجو، که او را می‌توان پس از رستم، یکی از برجسته‌ترین پهلوانان شاهنامه به حساب آورد. نقش گودرز در طومارهای نقّالی و روایت‌های عامیانه و شفاهی شاهنامه، بسیار بزرگ‌تر و مهم‌تر از شاهنامه است و خویشکاری‌هایی را به انجام می‌رساند که پیشتر در ادب حماسی، ذکری از آن‌ها به میان نیامده است. نگارنده در این جستار بر آن است تا با بررسی مجموعه روایت‌های نقّالی و شفاهی شاهنامه، از آغازِ تولّد تا پایانِ زندگی گودرز را به تصویر بکشد و روایت‌ها و اشاراتی را که دربارة زندگی و خویشکاری‌های او آمده و در شاهنامه و ادب پهلوانی، بی‌پیشینه و بدیع است، نشان‌دهد. یافته­ های پژوهش حکایت از آن دارد که برخلاف شاهنامه فردوسی که پایان کار گودرز در هاله­ ای از ابهام است، در این روایت ­ها به توصیف تراژیک پایان کار گودرز پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Goudarz in the Naqhali scrolls and folk narratives of the Shahnameh

نویسنده [English]

  • behzad atooni
Department of Persian Language and Literature ; faculty of humanities ; university of Ayatollah Ozma Borujerdi ; boroujerd
چکیده [English]

In Ferdowsi's Shahnameh, Goudarz, the son of Kashvad, is one of the famous heroes who appears for the first time in the story of the Mazandaran War. He plays roles by accompanying Iranian heroes in the battle against Turanians and non-Iranians. Following the death of many of his sons and grandsons in the beginning of the kingdom of Lohrasb, he leaves the story. Goudarz, who plays nearly seventy roles in the Shahnameh, is a powerful, considerate, wise and vengeful general, who can be deemed as one of the most prominent heroes of the Shahnameh next to Rostam. Goudarz's role in scrolls and oral narratives of the Shahnameh is much bigger and more important than his role in the text of the Shahnameh; he performs acts that have not been mentioned before in epic literature. Thus, the present study seeks to depict his life from birth to death. The study is conducted by examining a collection of scrolls and oral narratives of Shahnameh and showing the narratives and references about his life and deeds, which are unprecedented in Shahnameh and heroic literature.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shah-nameh
  • Goudarz
  • scrolls
  • Folk tales
  1. الف) کتاب­ها

    1. آزادفر، محمّدرضا (1399)، شگردنامۀ نقّالی، تهران: نشر غنچه.
    2. آموزگار، ژاله (1386)، زبان، فرهنگ و اسطوره، تهران: معین.
    3. ابن‌بلخی (1385)، فارس‌نامه، تصحیح گای لیسترانج و رینولد آلن نیکلسون، تهران: اساطیر.
    4. ابوریحان‌بیرونی (1362)، تحقیق ماللهند، ترجمة منوچهر صدوقی‌سها، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    5. امیدسالار، محمود (1381)، جستارهای شاهنامه‌شناسی و مباحث ادبی، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
    6. انجوی‌شیرازی، سیّدابوالقاسم (1369)، فردوسی‌نامه، تهران: علمی.
    7. بویس، مری (1368)، گوسان پارتی و سنّت نوازندگی در ایران، ترجمۀ مسعود رجب‌نیا، تهران: توس.
    8. پادشاه (شاد)، محمّد (1363)، فرهنگ جامع فارسی آنندراج، زیر نظر محمّد دبیرسیاقی، تهران: کتابفروشی خیام.
    9. پینسنت، جان (1387)، اساطیر یونان، ترجمة محمّدحسین باجلان‌فرخی، تهران: انتشارات اساطیر.
    10. تفضّلی، احمد (1387)، تاریخ ادبّیات ایران پیش از اسلام. به کوشش ژاله آموزگار، تهران: سخن.
    11. جامی، عبدالرحمان (بی‌تا)، نفحات الانس من حـضرات القـدس ، تـصحیح مهـدی توحیـدی‌پـور، تهران: کتابفروشی محمودی.
    12. خالقی‌مطلق، جلال (1386)، حماسه، پدیده‌شناسی تطبیقی شعر پهلوانی، تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
    13. خلف‌نیشابوری، ابواسحق ابراهیم بن منصور (1340)، قصص‌الانبیاء، تصحیح حبیب یغمایی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
    14. رانک، اتو (1398)، اسطورۀ تولّد قهرمان، ترجمۀ مهرناز مصباح، تهران: نشر آگه.
    15. بی‌نام (1395)، رزمنامة کنیزک، به کوشش آرش اکبری‌مفاخر، تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
    16. بی‌نام (1398)، رستم‌نامة نقالان تصحیح محمّدجعفر یاحقی و فاطمه ماه‌وان، تهران: سخن.
    17. زریری‌اصفهانی، عباس (1396)، شاهنامۀ نقالان، ویرایش جلیل دوستخواه، تهران: ققنوس.
    18. بی‌نام (1400)، شاهنامۀ هفت لشکر، تصحیح و توضیحات محمّد جعفری‌ (قنواتی) و زهرا محمّدحسنی‌صغیری، تهران: خاموش.
    19. صفا، ذبیح‌الله (1332)، حماسه‌سرایی در ایران، تهران: امیرکبیر.
    20. طبری، محمدبن جریر (1375)، تاریخ طبری، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران: اساطیر.
    21. طغیان‌ساکایی، محمّدیونس (1388)، خانواده‌های گودرز و پیران در شاهنامه، تهران: انتشارات بین‌المللی المهدی.
    22. بی­نام (1399)، طومار شاهنامه، به کوشش سیّد مصطفی سعیدی، تهران: خوشنگار.
    23. بی­نام (1395)، طومار کهن شاهنامۀ فردوسی، به کوشش جمشید صداقت­نژاد، تهران: دنیای کتاب.
    24. بی‌نام (1391)، طومار نقّالی شاهنامه، ویرایش سجّاد آیدنلو، تهران: به‌نگار.
    25. فردوسی، ابوالقاسم (1396)، شاهنامه، به کوشش جلال خالقی‌مطلق، تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
    26. فردوسی، ابوالقاسم (1384)، شاهنامه فردوسی، بر اساس چاپ مسکو، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: نشر قطره.
    27. فرنبغ دادگی (1385)، بندهش، به کوشش مهرداد بهار، تهران: انتشارات توس.
    28. قزوینی‌رازی، عبدالجلیل (1358)، النقض، تصحیح میرجلال‌الدین محدث، تهران: انجمن آثار ملی.
    29. قشیری، ابوالقاسم (1361)، ترجمۀ رسالۀ قشیریه، ترجمۀ حسین بن احمد عثمانی، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: علمی و فرهنگی.
    30. کریستی، آنتونی (1384)، اساطیر چین، ترجمة محمّدحسین باجلان‌فرخی، تهران: انتشارات اساطیر.
    31. بی‌نام (1384)، کک کوهزاد، به کوشش احمد ابومحبوب، تهران: نغمه زندگی.
    32. کویاجی، جهانگیر کوورجی (1388)، بنیادهای اسطوره‌ و حماسة ایران، گزارش و ویرایش جلیل دوستخواه، تهران: آگه.
    33. بی‌نام (1386)، گیل گمش، ترجمة احمد شاملو، تهران: نشر چشمه.
    34. ماهیارنوابی، یحیی (1350)، پنج واژه از شاهنامه (سخنرانی‌های نخستین دوره سخنرانی و بحث درباره شاهنامه فردوسی)، تهران: وزارت فرهنگ و هنر.
    35. بی‌نام (1386)، مشکین‌نامه، طومار نقّالی حسین بابامشکین، به اهتمام داود فتحعلی بیگی، تهران: نمایش.
    36. مؤذن‌جامی، محمّدمهدی (1388)، ادب پهلوانی، تهران: ققنوس.
    37. ناس، جان بایر (1387)، تاریخ جامع ادیان، ترجمة علی‌اصغر حکمت، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    38. نایگلی، محمّدشریف ( 1397)، طومار جامع نقّالی شاهنامه، تصحیح فرزاد قائمی، مشهد: به نشر.
    39. بی‌نام (1398)، نثر نقّالی شاهنامه، مقدّمه، تصحیح و توضیح رضا غفوری، تهران: آرون.
    40. نولدکه، تئودور (2537 ش = 1357)، حماسة ملّی ایران، ترجمة بزرگ علوی، تهران: مرکز نشر سپهر.
    41. بی‌نام (1394)، هفت منظومه حماسی (ببر بیان)، به کوشش رضا غفوری، تهران: مؤسسه نشر میراث مکتوب.
    42. بی‌نام (1394)، هفت منظومه حماسی (کک کوه‌زادنامه)، به کوشش رضا غفوری، تهران: مؤسسه نشر میراث مکتوب.

     

    ب) مقالات

    1. آیدنلو، سجاد (1378). «رویکردی دیگر به ببر بیان در شاهنامه»، نامة پارسی، جلد 4، شماره 4، صص 5-17.
    2. ادوای، مظهر (1392). «بررسی نسخة داستان کودکی رستم و کشتن ببر بیان (به زبان هورامی)»، پیام بهارستان، جلد 5، شماره 20، صص 62-82.
    3. ارژنگی، کامران (1399). «سیر ابهام‌زدایی از چند روایت عامیانه در طومارهای نقّالی شاهنامه»، پاژ، جلد 9، شماره 2، صص 78-93.
    4. باقری، بهادر (1378). «دودمان کشواد در دامان تاریخ و حماسه»، شعر، شماره 25، صص22-27.
    5. باقری، مهری (1365). «ببر بیان»، آینده، جلد 12، صص 6-19.
    6. جلیلیان، شهرام (1396). «رزم گودرز و پیران (جستاری دربارة یک منبع ناشناختة شاهنامة فردوسی)»، جستارهای نوین ادبی، جلد 50، شماره 4، صص 135-160.
    7. خالقی‌مطلق، جلال (1366). «ببر بیان، رویین‌تنی و گونه‌های آن (1)»، ایران‌نامه، شماره 22، صص 200-222.
    8. رضایی‌دشت‌ارژنه، محمود (1396). «سیمای گودرز در سنجة خرد»، پژوهش‌های نثر و نظم فارسی، جلد 1، شماره 1، صص 73-91.
    9. زارعیان، کاظم (1372). «ببر بیان (ببر شایگان)»، آینده، شماره 7-9، صص 807 ـ 810.
    10. سرکاراتی، بهمن (1357). «بنیادهای اساطیری حماسة ملی ایران»، نشریة دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، شماره 125، 1-61.