تحلیل پدیدارشناسانۀ شعر قلندری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان

2 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر کرمان

3 استادیار گروه زبان و ادبیّات عربی، دانشگاه شهید باهنر کرمان

10.29252/kavosh.2025.20432.3456

چکیده

مکتب یا روش پدیدارشناسی با تغییرات بنیادینی که در تفسیر و فهم فلسفه، فرهنگ، ادبیّات، سیاست، علوم و هنر ایجاد نمود، موجبات خروج اندیشمندان از نگاه عادت‌زده و تحلیل‌های تکراری را فراهم ساخت و با به تعلیق درآوردن خوانش متون از طریق سنّت‌های نهادینه‌شده و از دریچۀ نگاه دیگران، زمینۀ دریافت‌های جدید از مفاهیم و جریان‌های فکری و عملی‌ را فراهم‌نمود. مکتب عرفانی قلندریه، علی‌رغم قابلیت‌های پدیداری گوناگون، غالباً از طریق نگاه دیگران و دانش تاریخی مورد بحث واقع شده و جنبه‌های شهودی و حسی آن نادیده گرفته شده است. پدیدارشناسی با به تعلیق درآوردن دانش‌های پیشین و با در پرانتز قراردادن نگاه طبیعی و مبتنی بر دانش تاریخی، نوعی نگاه حسی و مبتنی بر شهود را برای نگریستن به این مکتب و فرقۀ عرفانی در اختیار قرار می‌دهد که از طریق آن، هم می‌توان برخی از جنبه‌های مغفول ماندۀ این جریان فکری و عملی را با نگاه حسی و بی‌واسطه درک کرد و هم نوع نگاه قلندران به هستی و مسایل عرفانی را که مایه‌های تمایز این فرقه با سایر فرق عرفانی را فراهم می‌کند، درک نمود. پژوهش حاضر با روش کتابخانه‌ای و تحلیل محتوای کیفی به تبیین این فرقه بر اساس روش پدیدارشناسی پرداخته و به این نتیجه رسیده است که شعر قلندری ماهیت توصیفی دارد و شاعران قلندرسرا تعاریف خاص خود را از عرفان دارند. نیز جنبة التفاتی این مکتب، مبارزه با جامعۀ ریازده و مدعیان دروغین و مقدّس‌مآب است و مکتب قلندریه بین ادّعا و عمل دچار تناقض است.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Phenomenological Analysis of Qalandari Poetry

نویسندگان [English]

  • Muhammad Kazem Baridi Al-Lami, 1
  • mohammad reza sarfi 2
  • , Ali Asghar Yari Estahbanati 3
1 PhD student of Persian language and literature, Shahid Bahonar University of Kerman
2 Professor, Department of Persian Language and Literature, Shahid Bahonar University, Kerman
3 Assistant Professor, Department of Arabic Language and Literature, Shahid Bahonar University of Kerman
چکیده [English]

The school or method of phenomenology, with the fundamental change it created in the interpretation and understanding of philosophy, culture, literature, politics, science and art, caused thinkers to leave the habitual view and repeated analyzes and by suspending the reading of texts through institutionalized traditions. And from the perspective of others, it provided the ground for new perceptions of concepts and intellectual and practical currents. The Qalandariyya school, with its various phenomena and special neomas, has many complexities and ambiguous points. This mystical school is often discussed, interpreted and analyzed through the eyes of others and historical knowledge, and its intuitive and sensory aspects have been ignored.Phenomenology, by suspending previous knowledge and placing the natural view based on historical knowledge in parentheses, provides a kind of sensory and intuition-based view to look at this mystical school and sect, through which we can also understand some of He understood the neglected aspects of this intellectual and practical flow with a sensory and direct view, and he understood the same type of Qalandran's view of existence and mystical issues that provide the reasons for distinguishing this sect from other mystical sects. The current research has explained this cult based on the phenomenological method with the library method and qualitative content analysis and has come to the conclusion that Qalandari's poetry is descriptive in nature. Qalandarsara poets have their own definitions of mysticism. The purpose of this school is to fight against the Riyazdeh society and the false and holy claimants. The Qalandariyya school has a contradiction between claims and actions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • phenomenology
  • mysticism
  • Qalandriya
  • holy and unholy
  • Husserl

مراجع

  1. الف) کتاب‌ها

    1. احمدی، بابک (1375)، ساختار و تأویل متن، تهران: نشر مرکز.
    2. احمدی، بابک (1390)، هایدگر و پرسش بنیادین، تهران: مرکز.
    3. اسدی طوسی (1365)، لغت فرس، تصحیح فتح‌الله مجتبایی و علی‌اشرف صادقی، تهران: خوارزمی.
    4. اسمیت، وودراف (1393)، پدیدارشناسی، ترجمۀ مسعود علیا، تهران: ققنوس.
    5. باباطاهر عریان (1380)، دوبیتی‌های باباطاهرعریان، تهران: طاقچه.
    6. بردسیری‌کرمانی، شمس‌الدین محمّد (1349)، مصباح‌الارواح، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    7. برومندسعید، جواد (1384)، آیین قلندران. کرمان: دانشگاه شهید باهنر.
    8. پورنامداریان، تقی (1374)، دیدار با سیمرغ، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    9. جهانگیری، محسن (1363)، احوال، آرا و آثار فرانسیس بیکن، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    10. چندبهار، لاله‌تیک (1379)، بهار عجم، تصحیح کاظم دزفولیان، تهران: طلایه.
    11. حافظ، شمس‌الدین محمّد (1370)، دیوان، تصحیح محمّد قزوینی و قاسم غنی، تهران: اساطیر.
    12. خاقانی، افضل‌الدین بدیل (1368)، دیوان. تصحیح سیدضیاءالدین سجادی، تهران: زوّار.
    13. خرمشاهی، بهاء‌الدین (1387)، حافظ‌نامه، تهران: سروش.
    14. خرمشاهی، بهاء‌الدین (1397)، دانشنامۀ حافظ و حافظ‌پژوهی، تهران: نخستان پارسی.
    15. خطیب فارسی (1362)، قلندرنامه، تصحیح حمید زرین‌کوب، تهران: توس.
    16. دهخدا، علی‌اکبر و دیگران (1372)، لغتنامه، تهران: مؤسسۀ لغتنامه و دانشگاه تهران.
    17. رجایی بخارایی، احمدعلی (1364)، فرهنگ اشعار حافظ، تهران: انتشارات علمی.
    18. ریتر، هلموت (1388)، دریای جان، ترجمۀ عباس زریاب‌خویی و مهرآفاق بایبوردی، تهران: انتشارات بین‌المللی الهدی.
    19. سجادی، سیّدضیاءالدین (1384)، مقدّمه‌ای بر عرفان و تصوّف، تهران: سمت.
    20. سعدی، شیخ مصلح‌الدین (1383)، کلیات سعدی، تصحیح حسن انوری، تهران: نشر قطره.
    21. سنایی، ابوالمجد مجدود بن آدم (1362)، دیوان. تصحیح محمّدتقی مدرّس‌رضوی، تهران: سنایی.
    22. سیف‌الدین اسفرنگی (1979)، دیوان اشعار، تصحیح زبیده صدیقی، مولتان پاکستان: مرکز بهبود.
    23. شبستری، شیخ محمود (1382)، گلشن راز، به سعی جواد نوربخش، تهران: انتشارات یلدا قلم.
    24. شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا (1386)، قلندریه در تاریخ، تهران: سخن.
    25. شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا (1392)، زبان شعر در نثر صوفیه، تهران: سخن.
    26. شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا (1378)، زبور پارسی، تهران: انتشارات آگاه.
    27. شمس‌مغربی (1358)، دیوان، تصحیح ابوطالب میرعابدینی، تهران: زوار.
    28. عبدالواسع جبلی (1341)، دیوان، تصحیح ذبیح‌الله صفا، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    29. عراقی، فخرالدین (1365)، دیوان. به کوشش م درویش، تهران: انتشارات گلشایی.
    30. عطّار، فریدالدین (1370)، مختارنامه، تصحیح محمّدرضا شفیعی‌کدکنی، تهران: سخن.
    31. عطّار، فریدالدین (1384)، دیوان، تصحیح تقی تفضلی، تهران: علمی و فرهنگی.
    32. علاء الدوله سمنانی (1364)، دیوان، تصحیح عبدالرفیع حقیقت، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
    33. غزالی، احمد (1359)، سوانح العشاق، تصحیح نصرالله پورجوادی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
    34. کاشانی، عزالدین محمود (1376)، مصباح‌الهدایه و مفتاح‌الکفایه، تصحیح جلال‌الدین همایی، تهران: هما.
    35. لاهیجی، محمد (1371)، مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشت راز، تصحیح کیوان سمیعی، تهران: انتشارات سعدی.
    36. مرتضوی، منوچهر (1365)، مکتب حافظ، تهران: توس.
    37. موحد، ضیاء (1392)، سعدی، تهران: انتشارات نیلوفر.
    38. مولوی، جلال‌الدین محمّد (1355)، کلیات شمس، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: امیرکبیر.
    39. مولوی، جلال‌الدین محمّد (1377)، مثنوی معنوی، تصحیح عبدالکریم سروش، تهران: سروش.
    40. نفیسی، سعید (1371)، سرچشمۀ تصوّف در ایران، تهران: اساطیر.
    41. هوسرل، ادموند (1386)، تأملات دکارتی: مقدّمه‌ای بر پدیدارشناسی، ترجمۀ عبدالکریم رشیدیان، تهران: نشر نی.
    42. ورنو، روژه؛ وال، ژان آندره (1372)، نگاهی به پدیدارشناسی و فلسفه‌های هست بودن، ترجمۀ یحیی مهدوی، تهران: خوارزمی.

    ب) مقالات

    1. آیت‌اللهی، حمیدرضا (1382)، «مقایسۀ روش تحلیل فلسفی استاد مطهری در اخلاق و روش پدیدارشناسی هوسرلی»، مقالات و بررسی‌ها. دفتر 74، 117-131.
    2. بابک‌معین، مرتضی (1390)، «بررسی تطبیقی اندیشه‌های بنیادین پدیدارشناسی (با رویکرد هوسرلی) با مضامینی چند در شعر سپهری». نشریۀ مطالعات تطبیقی هنر، شمارۀ اول. بهار و تابستان، 17-28.
    3. باشلار، گاستون (1377)، پدیدارشناسی شعر، ترجمۀ علی مرتضویان، مجلۀ ارغنون، شمارۀ 14. زمستان، 129-146.
    4. پناهی، مهین و زهرا حاجی‌حسینی (1392)، «مضامین قلندرانه در غزلیات عطار»، پژوهشنامۀ ادب غنایی، سال 11، شمارۀ 21، 64-49.
    5. داگلاس گالوی، آلن (1371)، پدیدارشناسی دین، ترجمۀ بهاءالدین خرمشاهی، مجلۀ فرهنگ، شماره 11، 33-68.
    6. دوبرون، جی، تی، پی (1375)، «قلندریات در شعر عرفانی فارسی از سنایی به بعد»، ترجمۀ هاشم بناءپور، معارف، سال 13، 105-119.
    7. رحمدل، غلامرضا (1383)، «نگاهی اجمالی به ادبیّات پدیداری». فصلنامۀ علمی-پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا. سال 13 و 14، شمارۀ 48 و 49، 97-118.
    8. سام‌خانیانی، علی‌اکبر (1392)، «رویکرد پدیدارشناختی در شعر سهراب سپهری»، پژوهشنامۀ ادب غنایی، سال 11، شمارۀ 20، 121- 142.
    9. سام‌خانیانی، علی‌اکبر و سیده‌زهرا موسوی‌نیا (1393)، «نقد رویکرد پدیدارشناختی هوسرلی در قصّه‌های مجید»، مطالعات ادبیّات کودک دانشگاه شیراز، سال 5، شمارۀ 2، 55-74.
    10. علی‌بیگی سرهالی، وحید و زینب نوروزی (1401)، «بررسی مضامین قلندرانه در غزل‌های نظامی»، تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیّات فارسی (دهخدا)، دورۀ 14. شمارۀ 51، 238-267.
    11. قوامی، بدریه (1389)، «شاعر و شعر قلندری»، فصلنامۀ تخصصی زبان و ادب فارسی، دانشکدۀ علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج، سال 1، شمارۀ 3، 143-162.
    12. محمّدیان، عباس؛ فاطمه رفعت‌خواه و زهرا بهرامیان (1394)، «بررسی مضامین قلندری در غزلیات عطّار و حافظ». هشتمین همایش پژوهش‌های زبان و ادبیّات فارسی، تهران، انجمن ترویج زبان و ادب فارسی ایران و مرکز توانمند سازی مهارت‌های فرهنگی و اجتماعی جامعه، 1929 ـ 1947.
    13. مدرسی، فاطمه و وحید علی‌بیگی سرهالی (1401)، «رد پای مضامین قلندرانه در غزل‌های انوری»، پژوهشنامۀ ادب غنایی، سال 20، شمارۀ 38، 301-324.
    14. مهدی‌پور، محمد و لیلا میرزایان‌فر (1392)، «مقایسه و تحلیل مضامین رندانه، قلندرانه و مغانه در غزل‌های حافظ و فضولی»، پژوهشنامۀ ادب غنایی، سال 11، شمارۀ 21، 181- 200.
    15. موحّدیان‌عطّار، علی (1392)، «پدیدارشناسی دین و مقایسۀ ویژگی‌های آن با پدیدارشناسی فلسفی»، پژوهش، سال 4، شمارۀ 1، 5-21.

    ج) لاتین

    1. Allen, Douglas & Eliade, M. (1987). Phenomenology of Religion in the Encyclopedia of Religion, New York, Macmillan.
    2. Husserl, E. (1961). Recherches Logiques, Tom 2, TRad. H.Elie. pariis: P.U.F.
    3. Moustakas, C. E. (1994). Phenomenology research methods, Thousand Oaks, Ca, Sage Publications.

    د) وبگاه

    1. سخایی، مژگان (1383)، پدیدارشناسی دین، سایت ویکی فقه. 20 اسفندماه 1403

    https://www.google.com/

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار