شیوه‌های استدلال در عجایب‌المخلوقات و غرایب‌الموجودات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه ولی‌عصر(عج) رفسنجان

2 استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه ولی‌عصر (عج) رفسنجان

3 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه ولی عصر (عج) رفسنجان

10.29252/kavosh.2024.19626.3378

چکیده

عجایب ­المخلوقات و غرا­یب ­الموجودات، تألیف محمّدبن محمود بن احمد طوسی از نمونه نثرهای شیوای ادب فارسی در سدۀ ششم هجری ­است. این کتاب ده «رکن» دارد که به حکایات، پدیده ­ها، عناصر و مخلوقات شگفت ­انگیز عالم اختصاص دارد. در این پژوهش که به شیوۀ تحلیلی-توصیفی انجام شده است، روش­ های اقناع مخاطب بررسی می ­شود. هدف از پژوهش حاضر، اثبات توانمندی گوینده در طرح اندیشه ­های اعتقادی، معرّفی شگفتی­ های آفرینش و در نهایت، چگونگی بهره ­گیری او از شیوه ­های اقناع مخاطب برای پذیرش سخنان خود است. نویسنده در مواردی با یاری­ گرفتن از قیاس و تمثیل و در شکلی گسترده­ تر با استناد به قرآن، روایات و سخنان حکما به توجیه شگفتی ­ها و غرایب می­ پردازد. حاصل پژوهش نشان می ­دهد که در بیشتر موارد، نویسنده قصد دارد با استدلال­­ های مبتنی بر آیات قرآنی و روایات، بین علم و دین پیوند برقرار کند. اشاره به خواص شگرف سنگ ­ها، گیاهان و داروها، کنش­ های خارق ­العادۀ حیوانات، اتّفاقات شگرف همراه با استدلال­ هایی که ریشه در اعتقادات گوینده دارد، گویای آن است که در لایۀ زیرین گزارش ­ها و حکایات، اهدافی با بار عاطفی ایدئولوژیک و بعضاً تبلیغاتی نهفته است و این موضوع، دلیل روشنی بر هدفمندبودن ساختار عجا­یب المخلوقات و غرا­یب­ الموجودات است. در واقع نویسنده تحت تأثیر اندیشه­ های مذهبی و گرایش ­های کیهان­ شناختی خود تلاش می ­کند با این شیوه استدلال­، مخاطب را به تفکّر در آفرینش و شناخت پروردگار عالم برانگیزد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Persuasion in The Ajayeb Almakhlooghat and Gharayeb Almowjoodat

نویسندگان [English]

  • Hamid Jafari Ghariyeh Ali 1
  • jalil shakeri 2
  • Mohammad Najafi 3
1 Associate Professor of Vali-e-Asr University of Rafsanjan
2 Member of the faculty of Persian language and literature of Vali-e-Asr University of Rafsanjan
3 Assistant Professo of , Faculty of Letters and Humanities, Vali-e- Asr University of Rafsanjan
چکیده [English]

The Ajayeb Almakhlooghat and Gharayeb Almowjoodat was written by Mohammad ibn- Mahmoud ibn- Ahmad Tousi in 6th century AH. It has 10 major chapters that narrate wonderful phenomena, events and creatures. The present study is a descriptive-analytic reading of persuasion techniques in this work to show how the author uses different mechanisms to ideologies, and wonders of creation. It is shown that the author relies on allegorical stories and parables from the holy book to justify strange phenomena in this world. Results indicate that the author refers to verses in the holy book to relate religion to science. References to wonderful features of rocks and plants, strange animal behaviors, and extraordinary events are intertwined with the author’s ideological and propagandic beliefs, revealing the didactic nature of the work. In fact, the author uses cosmologic and ideologic orientation to persuade his readers to reflect on creation and the Creator.
Keywords: The The Ajayeb Almakhlooghat and Gharayeb Almowjoodat, persuasion, Mohammad ibn- Mahmoud ibn- Ahmad Tousi

کلیدواژه‌ها [English]

  • The The Ajayeb Almakhlooghat and Gharayeb Almowjoodat
  • persuasion
  • Mohammad ibn- Mahmoud ibn- Ahmad Tousi

مراجع

  1. الف) کتاب­ها

    1. قرآن کریم (1380)، ترجه مهدی الهی قمشه ­ای، قم: فاطمه الزهرا.
    2. آریان‌پورکاشانی، عبّاس و منوچهر آریان‌پورکاشانی (1366)، فرهنگ فشرده انگلیسی به فارسی، چاپ یازدهم، تهران: امیرکبیر.
    3. اژه­ای، محمّدعلی (1388)، مبانی منطق، چاپ سوم، تهران: سمت.
    4. تایسن، لیس (1394)، نظریه ­های نقد ادبی معاصر، ترجمۀ مازیار حسین­ زاده و فاطمه حسینی، چاپ سوم، تهران: نگاه امروز.
    5. تودوروف، تزوتان (1393)، منطق گفتگویی میخائیل باختین، ترجمۀ داریوش کریمی، چاپ سوم، تهران: مرکز.
    6. خندان، علی­اصغر (1382)، منطق کاربردی، چاپ دوم، تهران و قم: سمت و مؤسسۀ فرهنگی طه.
    7. خوانساری، محمّد (1363)، دورۀ مختصر منطق صوری، تهران: دانشگاه تهران.
    8. دهخدا، علی‌اکبر (1377)، لغت ­نامه، چاپ دوم از دوره جدید، تهران: دانشگاه تهران.
    9. سجّادی، سیّدجعفر (1373)، فرهنگ معارف اسلامی، چاپ سوم، تهران: کومش.
    10. طوسی، محمّدبن محمودبن­احمد (1387)، عجا­یب­ المخلوقات و غرا­یب ­الموجودات، به اهتمام منوچهر ستوده، چاپ سوم، تهران: علمی و فرهنگی.
    11. قاضیان، رحمت­الله (1373)، منطق صوری، تهران: جهاد دانشگاهی.
    12. قرائتی، محسن (1388) تفسیر نور، چاپ دوم، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
    13. مظفر، محمّدرضا (1390)، ترجمه و شرح منطق، ترجمۀ محسن غرویان و محمود معتمدی، چاپ سوم، قم: دارالفکر.
    14. میبدی، ابوالفضل رشیدالدّین (1389)، کشف ­الاسرار و عدّةالابرار، به اهتمام علی اصغر حکمت، چاپ هشتم، تهران: امیرکبیر.
    15. نیشابوری، ابوبکر عتیق (1380)، تفسیر سورآبادی، به تصحیح علی­اکبر سعیدی سیرجانی، تهران: فرهنگ نشر نو.
    16. ولک، رنه و وارن اوستین (1390)، نظریۀ ادبیّات،ترجمۀ ضیاء موحد و پرویز مهاجر، چاپ سوم، تهران: نیلوفر.
    17. یورگنسن، ماریان و لوییز فیلیپس (1393)، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمۀ هادی خلیلی، چاپ چهارم، تهران: نی.

    ب) مقالات

    1. ابراهیمی، معصومه (1391)، «مطالعۀ تطبیقی دیوها و موجودات مافوق طبیعی در عجایب ­المخلوقات قزوینی و بحیره فزونی استرآبادی»، ادبیّات تطبیقی، سال 3، شماره 6، صص 1-30.
    2. ابیضی اسفهلان، پروین و احمد محمّدی (1399)، «بررسی و مقایسۀ مضامین مشترک در تحفة­الغرائب طبری و عجایب­نامۀ همدانی»، سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال 13، شماره 9، صص 285-307.
    3. اشکواری، محمّدجعفر؛ سیدجمال موسوی و مسعود صادقی (1396)، «عجایب­نگاری در تمدّن اسلامی: خاستگاه و دوره­ بندی»، مطالعات تاریخ اسلام، جلد 9، شماره 33، صص 29-52.
    4. زمرّدی، حمیرا و فاطمه مهری (1393)، «عجایب­نامه ­ها و متون عجایب­ نامه­ ای: معرّفی ساختاری متن­ها»، سبک­شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال 7، شماره 4، صص 339-354.
    5. سلطانی، اکرم (1385)، «بحثی پیرامون عجایب­ نامه ­ها و نظایر آن (معرّفی غرایب ­­الدّنیا و عجایب ­الاعلی شیخ آذری طوسی)، مجله دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی (دانشگاه تهران)، سال 57، شمارۀ 2، صص 131-150.
    6. شکیبا، ابوالفضل و ابراهیم استاجی و مهیار علوی‌مقدم (1399)، «تحلیل ساختاری دو حکایت از عجایب­نامه همدانی بر اساس الگوی روایی تودوروف»، متن‌شناسی ادب فارسی، سال 12، شماره 1، ص 75-90.
    7. صابری، زهرا؛ ذوالفقار علامی؛ نسرین فقیه و غلامعلی فلاح (1399)، «مطالعه­ ای در باب پیوندهای عجایب ­نامه و اسطوره: قواعد شبه اسطوره­ای در جهان عجایب ­نامه»، فرهنگ و ادبیّات عامّه، سال 8، شماره 31، صص 233-255.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار